Ani Krizin Öyküsü
Londra’da halkla ilişkiler müdürü olarak çalışan 34 yaşındaki Melissa Clayton, Barbados’ta tatildeyken kendisini aniden kötü hissetmeye başladı. Mide ağrısı ve bulantı şikayetleri baş gösterince hastaneye kaldırıldı. İlk düşünülen teşhis dang humması olmuş, testler temiz çıkınca evine gönderildi. Ama sorun çözülmemiş, Melissa İngiltere’ye döndüğünde durum daha da kötüleşti: konuşamaz hâle geldi, yatağında hareket edemez oldu.
Yapılan muayenelerde, boynundaki bir damarda oluşan kan pıhtısının beyne kokuyla taşıdığı embolik (tıkayıcı) felç türü teşhisi kondu. Ameliyat geçirdi, beyincik bölgesinin etkilenmesi nedeniyle bir süre koma dönemine girdi. Zamanla konuşma yetisini bir kısmıyla geri kazandı, fakat 24 saat sonra durum yeniden kritikleşti. Hastaneler, beyin görüntülemeleri ve müdahaleler ile felç vakasına dair bulguları doğruladı.
Neden Sağlıklı Bireylerde de Görülüyor?
Melissa Clayton’ın yaşadıkları, “felç sadece yaşlılarda olur” algısının yanlışlığını gösterdi. Çünkü araştırmalar, özellikle iskemik felç vakalarının genç yetişkinler arasında giderek arttığını gösteriyor.
İskemik felç, beynin belli bir bölgesine yeterince kan gitmemesi sonucu ortaya çıkar. Gençlerde bu duruma yol açan etkenler geleneksel risk faktörlerine ek olarak, genetik yatkınlık, kalpte yapısal kusurlar, damar diseksiyonları (özellikle boyun bölgesindeki damarlarda), hormonal durumlar ve migren gibi daha az bilinen unsurları içeriyor.
Uyarı İşaretleri Genellikle Fark Edilmiyor
Felç belirtileri her zaman dramatik biçimde başlamayabilir. Melissa örneğinde olduğu gibi yumru yumru belirtiler ya da hafif semptomlarla başlar, sonra ani ağırlaşma görülebilir.
Tipik belirtiler arasında:
-
Yüzün bir tarafında düşüklük
-
Kol veya bacakta ani güç kaybı ya da uyuşma
-
Konuşma bozuklukları: slur ya da anlaşılmaz konuşma
-
Görme kaybı veya bulanıklaşması
-
Baş dönmesi, denge kaybı, ani baş ağrısı
-
Yutma güçlüğü gibi semptomlar da olabilir
Ancak bu belirtiler her zaman şiddetli olmayabilir ya da kısa süreli olabilir. Bazıları “mini felç” (Transient Ischemic Attack – TIA) olarak adlandırılır; bu durumlar geçici olabilir ama felç için güçlü uyarı işaretleridir.
Genç Felç Vaka Sayılarında Artış
Araştırmalar gösteriyor ki, 18‑45 yaş arası bireylerde iskemik felç oranları son yıllarda yükselmekte.
Bu artışta; yüksek tansiyon, sigara kullanımı, yüksek kolesterol, diyabet gibi “klasik risk faktörleri” yanında, gençlerde kilo fazlalığı, fiziksel hareketsizlik, stres, kötü beslenme, düzensiz uyku gibi faktörlerin de payı büyük. Ayrıca hormonla ilişkili durumlar ve bazı doğuştan gelen kalp hastalıkları erken yaş felçlerinin etiyolojisinde önemli rol oynuyor.
Zaman Çok Önemli: Erken Müdahale Hayat Kurtarır
Felç durumlarında “zaman = beyin” mantığı geçerlidir. Çünkü beyin hücreleri oksijensizlikten dolayı çok hızlı bir şekilde zarar görür. Özellikle iskemik felçlerde, pıhtıyı çözen ilaçların (trombolitik tedavi) etkili olabilmesi için genellikle belirtilerin başlamasından itibaren birkaç saat içinde müdahale yapılması gerekir. Erken tanımada faydalıdır:
-
Balance (denge kaybı)
-
Eyes (görme bozukluğu)
-
Face (yüzde asimetri)
-
Arm (kol-bacakta güçsüzlük)
-
Speech (konuşma bozukluğu)
-
Time (zaman: derhal müdahale)
Ne Yapmalı?
-
Böyle ani bir durum fark edilirse tereddüt etmeden acil servise başvurulmalı.
-
Felç belirtilerinin başladığı zamanı hatırlamak önemli; bu bilgi tedavi seçenekleri için kritik olabilir.
-
Risk faktörleri varsa düzenli sağlık kontrolü yapılmalı: tansiyon, kolesterol, kan şekeri gibi göstergeler takip edilmeli.
-
Sağlıklı yaşam tarzı; düzenli egzersiz, dengeli beslenme, sigara içmemek, yeterli su içmek, stresten uzak durmak gibi önlemler alınmalı.
-
Genetik danışmanlık ya da kalp-damar cerrahisi gibi alanlarda bilimsel değerlendirme gerekebilir, özellikle doğuştan gelen kalp hastalığı, damar diseksiyonu ya da pıhtılaşma bozukluğu olan bireylerde. bireyler bile beklenmedik şekilde felç geçirebiliyor. Önemli olan bu riskin farkında olmak, uyarı işaretlerini tanımak ve zamanında harekete geçmek.