Bu bilgi notu; günümüzde çocukların en sık karşılaştığı sorunlardan biri olan akran zorbalığına ilişkin Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı tarafından geliştirilen 2025 yılı eylem, proje ve faaliyetlerini içermektedir. Akran zorbalığının tanımı, türleri, Türkiye’deki istatistiki görünüm, bakanlıkların saha uygulamaları ve dijital erişim çalışmaları bütüncül bakış açısıyla ele alınmaktadır.
1. GİRİŞ
Akran zorbalığı; çocukların sosyal, duygusal ve akademik gelişimini olumsuz etkileyen önemli bir çocuk koruma ve halk sağlığı sorunudur. Dijitalleşmenin hızlanmasıyla birlikte fiziksel, sözel ve sosyal zorbalığın yanı sıra siber zorbalık da yaygınlaşmış, çocuklar için risk düzeyi artmıştır.
Türkiye’de 2022 yılında gerçekleştirilen saha araştırmalarına göre çocukların %13,8’i ayda en az bir kez akran zorbalığına maruz kalmaktadır. Bu oran; sorunun farklı yaş gruplarında görüldüğünü, aile–okul–kurum koordinasyonunda sistematik bir mücadeleyi zorunlu kıldığını ortaya koymaktadır.
Bu kapsamda Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve UNICEF başta olmak üzere ilgili kurumlar; farkındalık, eğitim, saha uygulamaları ve dijital destek mekanizmalarıyla çok boyutlu çalışmalar yürütmektedir.
2. AKRAN ZORBALIĞININ TANIMI
Akran zorbalığı; bir veya birden fazla öğrencinin, kendisinden güçsüz gördüğü başka bir öğrenciye bilinçli, kasıtlı ve tekrar eden biçimde zarar vermesi davranışlarıdır.
Bir davranışın akran zorbalığı olarak nitelenebilmesi için şu iki unsurun bulunması gerekir:
• Güç Dengesizliği:
Zorbalık yapan çocuk veya ergen; fiziksel güç, sosyal üstünlük, popülerlik veya grup desteği gibi avantajlarını kullanmaktadır.
• Tekrar:
Davranış tek bir olaydan ibaret değil; süreklilik veya tekrar potansiyeli taşımaktadır.
Akran zorbalığı fiziksel saldırıdan sosyal dışlamaya, tehditten siber tacize kadar geniş bir yelpazede görülebilmektedir.
Araştırmalar her 5 çocuktan birinin hayatının bir döneminde zorbalığa maruz kaldığını göstermekte; bu çocukların akademik başarısının düştüğü, özgüven sorunu yaşadığı ve uyku/anksiyete problemleri bildirdiği de bilinmektedir.
3. AKRAN ZORBALIĞI TÜRLERİ
-
Fiziksel Zorbalık:
İtme, vurma, tekme, çelme takma, fiziki temasla zarar verme. -
Sözlü Zorbalık:
Hakaret, isim takma, tehdit, alay etme, küçümseyici veya cinsel içerikli sözler. -
Sosyal (İlişkisel) Zorbalık:
Dışlama, dedikodu yayma, arkadaşlık ilişkilerini bozma, sosyal itibarı zedeleme. -
Siber Zorbalık:
Sosyal medya veya dijital platformlar üzerinden hakaret, tehdit, küçük düşürme, kişisel görüntü veya bilgilerin izinsiz paylaşılması.
4. ÖĞRETMEN VE AİLELER İÇİN ZORBALIĞI FARK ETME BELİRTİLERİ
Zorbalığa maruz kalan çocuklarda şu belirtiler görülebilir:
-
Okula gitmek istememe, devamsızlık
-
Okul öncesi/sonrası kaygı veya mutsuzluk
-
Akademik performans düşüşü
-
Uyku problemleri, kabuslar
-
Açıklanamayan morluklar veya eşya kayıpları
-
İçe kapanma, özgüven kaybı
-
Okul değiştirme isteği
-
Geçmeyen baş ve karın ağrıları
-
Arkadaş ilişkilerinde ani kopmalar
5. ZORBALIĞI ÖNLEME YÖNTEMLERİ
• Çocuğun zorbalığın ne olduğunu anlamasını sağlamak
• Aile–çocuk iletişimini güçlendirmek
• Okulda rehberlik hizmetleriyle işbirliği yapmak
• Sosyal aktiviteler, spor ve hobi alanlarına yönlendirmek
• Güvenli okul ortamı ve koruyucu okul iklimi oluşturmak
• Öğretmenler tarafından riskli davranışların erken fark edilmesi
6. ZORBALIĞA MARUZ KALAN ÇOCUKLARA YÖNELİK ÖNERİLER
-
Çocukla açık ve yargılamayan bir iletişim kurmak
-
Durumu sakin biçimde konuşmasına olanak tanımak
-
Güvenli tepki stratejileri öğretmek
-
“Sen de aynısını yap” gibi şiddeti körükleyen yönlendirmelerden kaçınmak
-
Okul ile düzenli iletişim kurmak
-
Gerekirse uzman desteğine başvurmak
7. ZORBALIK UYGULAYAN ÇOCUĞA YAKLAŞIM
-
Davranışın nedenlerini anlamak için çocukla sakin konuşmak
-
Zorbalığı kabul etmeyen net tutum sergilemek
-
Olumlu davranışları pekiştirmek
-
Ailede benzer davranışlara model olan bireyleri uyarmak
-
Okul rehberliği ile işbirliği yapmak
8. AİLELER İÇİN DİĞER ÖNERİLER
-
Çocuğun popüler olma baskısına maruz bırakılmaması
-
Düzenli olarak arkadaş ilişkilerinin konuşulması
-
Aile–okul–öğretmen işbirliğinin sağlanması
-
Çocukların duygularını anlamaya yönelik empatik yaklaşım
-
Gerekirse diğer ebeveynlerle ortak çözüm üretimi
9. TÜRKİYE’DE AKRAN ZORBALIĞI GÖRÜNÜMÜ
(2022 TÜİK Çocuk Araştırması)
-
Çocukların %13,8’i ayda en az bir kez akran zorbalığına maruz kalmaktadır.
-
Kız çocuklarında oran %14,2, erkek çocuklarında %13,4 olarak ölçülmüştür.
-
Araştırma 0–17 yaş grubunda 14.705 çocuk ve 13–17 yaş grubunda 4.072 çocuk ile gerçekleştirilmiştir.
Bu bulgular, sorunla mücadelede bütüncül sosyal politika ihtiyacını ortaya koymaktadır.
10. BAKANLIKLARIN 2025 YILI EYLEM, PROJE VE FAALİYETLERİ
1) Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı
• Çocuk Hakları İl Çocuk Komiteleri Eğitimleri:
2025 yılında 0–18 yaş grubuna yönelik yürütülen çocuk katılım programları kapsamında toplam 9.504 çocuk ile 139 akran-eğitici eğitimi gerçekleştirilmiştir.