Şiddet denildiğinde çoğu insanın aklına fiziksel yaralar, morluklar veya açık bir saldırı gelir. Ancak en az fiziksel şiddet kadar zarar verici, hatta bazı durumlarda daha yıkıcı olabilen başka bir şiddet türü daha vardır: psikolojik şiddet. Gözle görülmeyen, dışarıdan fark edilmesi zor olan bu şiddet biçimi, mağdurun ruhunda derin yaralar açar ve uzun süreli etkiler bırakabilir. Bu nedenle psikolojik şiddetin tanınması, fark edilmesi ve önlenmesi büyük önem taşır.
Psikolojik Şiddet Nedir?
Psikolojik şiddet; bir kişinin başka bir kişiye karşı sistematik olarak uyguladığı duygusal baskı, aşağılama, tehdit, manipülasyon, izolasyon, kontrol etme ya da değersizleştirme gibi davranışları kapsar. Bu tür şiddet, çoğu zaman fiziksel bir iz bırakmaz ama bireyin benlik saygısını, özgüvenini ve psikolojik bütünlüğünü hedef alır. Mağdur, zamanla kendi gerçekliğini sorgulamaya, kendine güvenmemeye ve dış dünyadan kopmaya başlar.
Psikolojik şiddet çoğu zaman bir ilişki içinde sinsice başlar ve fark edilmesi güçtür. Karşı tarafın kötü niyetli olduğunu anlamak zaman alabilir çünkü psikolojik şiddet, genellikle sevgi, koruma ya da ilgi kisvesi altında uygulanır.
Psikolojik Şiddetin Biçimleri
Psikolojik şiddet tek bir davranışla sınırlı değildir. Aşağıdaki örnekler, bu tür şiddetin ne kadar çeşitli ve karmaşık olabileceğini göstermektedir:
-
Aşağılama ve Küçük Düşürme: Sürekli eleştirme, alay etme, yeteneklerini küçümseme veya bir başkasıyla kıyaslama gibi davranışlar mağdurda değersizlik hissi yaratır.
-
Manipülasyon: Gerçekleri çarpıtma, kurbanın algısını değiştirme ya da onu kendi davranışlarından dolayı suçlu hissettirme psikolojik manipülasyon teknikleri arasındadır.
-
Tehdit ve Gözdağı: Fiziksel zarar verme tehdidi olmasa bile, terk etme, rezil etme, ailesine zarar verme gibi tehditler mağduru kontrol altına almanın bir yoludur.
-
İzolasyon: Mağdurun ailesi, arkadaşları veya sosyal çevresiyle bağını koparmak, yalnızlaştırmak psikolojik şiddetin en yaygın araçlarındandır.
-
Sessiz Kalma / İletişimi Kesme: Bir tartışmadan sonra konuşmamak, duygusal uzaklık yaratmak da şiddetin pasif biçimidir.
-
Gaslighting (Gerçekliği Çarpıtma): Mağdurun gerçekliği sorgulamasına neden olan manipülasyon tekniğidir. Örneğin, “Sen hayal görüyorsun”, “Bunu ben asla demedim” gibi ifadelerle kişinin kendisinden şüphe etmesi sağlanır.
Psikolojik Şiddetin Etkileri
Psikolojik şiddet, uzun vadede bireyin ruhsal sağlığı üzerinde ciddi etkiler bırakabilir. Sürekli olarak aşağılama, baskı ve manipülasyona maruz kalan bireylerde şu tür etkiler görülür:
-
Depresyon ve Anksiyete: Sürekli stres altında olmak, kişinin kaygı bozuklukları yaşamasına neden olabilir.
-
Özgüven Kaybı: Kendine inanç kaybolur, kişi karar almaktan çekinir.
-
Kendi Gerçekliğinden Şüphe Etme: Gaslighting’e maruz kalan kişiler zamanla gerçeklik algılarını kaybedebilir.
-
İzolasyon ve Yalnızlık: Sosyal çevreden koparılmak, kişinin yalnızlaşmasına ve desteğini kaybetmesine yol açar.
-
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB): Şiddet sona erdiğinde bile mağdur, kabuslar, tetikleyiciler ve yoğun stresle baş etmek zorunda kalabilir.
Psikolojik Şiddet Nerelerde Görülür?
Psikolojik şiddet yalnızca romantik ilişkilerde değil, hemen her ortamda ortaya çıkabilir:
-
Aile İçinde: Ebeveynlerin çocuklara baskı kurması, eşlerin birbirine duygusal zarar vermesi ya da kardeşler arası kıyaslamalar psikolojik şiddetin ailedeki yansımalarıdır.
-
İlişkilerde: Kıskançlık, sahiplenme kisvesi altında kontrol etme, duygusal manipülasyon ilişkilerde yaygındır.
-
İş Yerinde: Mobbing, küçümseme, yok sayma ya da sözlü taciz gibi durumlar çalışan üzerinde derin psikolojik etkiler bırakabilir.
-
Okul Ortamında: Akran zorbalığı ya da öğretmenlerin aşağılayıcı davranışları, öğrencinin psikolojisini zedeleyebilir.
Neden Fark Edilmesi Zor?
Psikolojik şiddetin en tehlikeli yönlerinden biri, fark edilmesinin güç olmasıdır. Çoğu zaman mağdur bile yaşadıklarının “şiddet” olduğunu anlamaz. Şiddetin görünmeyen olması, çoğunlukla dış çevrenin müdahalesini de zorlaştırır. Ayrıca toplumda hâlâ psikolojik şiddetin “gerçek” şiddet olmadığına dair yanlış bir inanç vardır. “Dayak yememişsin ya, abartma” gibi söylemler, mağdurların kendilerini ifade etmelerini engeller.
Ne Yapmalı?
Psikolojik şiddetle başa çıkmak kolay değildir ancak mümkün ve gereklidir. İşte atılabilecek bazı adımlar:
-
Farkına Varın: Yaşadıklarınızın sağlıksız ve yıkıcı olduğunu kabul etmek, iyileşme sürecinin ilk adımıdır.
-
Sınırlar Belirleyin: Şiddet uygulayan kişiyle aranıza duygusal ve fiziksel sınırlar koymaya çalışın.
-
Güvenilir Kişilerle Konuşun: Yaşadıklarınızı arkadaşlarınızla, ailenizle ya da bir terapistle paylaşmak sizi yalnız hissetmekten kurtarır.
-
Profesyonel Destek Alın: Psikologlar ve psikoterapistler bu süreçte size doğru yolları gösterebilir.
-
Gerekirse Uzaklaşın: Şiddet devam ediyorsa, bu kişiden fiziksel ve duygusal olarak uzaklaşmak en sağlıklı çözümdür.
Toplumun Rolü
Toplumun psikolojik şiddet konusunda bilinçlenmesi hayati önem taşır. Eğitim sisteminde, medya araçlarında ve sosyal politikalarda bu konunun daha çok yer alması, hem farkındalığı artırır hem de mağdurların sesini duyurmasını kolaylaştırır. Şiddet sadece fiziksel değildir; sözler, tavırlar, sessizlik ve manipülasyon da şiddettir. Bu gerçekliği kabul etmek, sağlıklı bireyler ve sağlıklı toplumlar oluşturmanın temelidir.
Psikolojik şiddet; bedende değil, ruhta iz bırakır. Görünmeyen bu yaralar zamanla bir kişinin kimliğini, özgüvenini ve hayat enerjisini yok edebilir. Ancak farkındalık, dayanışma ve profesyonel destek ile bu şiddetin üstesinden gelmek mümkündür. Unutulmamalıdır ki, hiçbir birey duygusal olarak aşağılanmayı, değersizleştirilmeyi ya da kontrol altında tutulmayı hak etmez. Sevgi adı altında gelen zarar, sevgi değildir. Sessiz kalmak ise şiddetin devam etmesine izin vermektir. Görünmeyen yaraları görmek ve onlara hak ettikleri değeri vermek, daha sağlıklı ve adil bir toplumun kapılarını aralar.
